Handschrift

Er is een nieuw boek (september 2023) 

over schrijven van Freek Turlings.

Dat boek is de aanleiding voor deze blog.

Er zijn al langer zorgen over het handschrift van onze kinderen.

Op veel scholen worden oefeningen gedaan

als voorbereiding voor het schrijven.

Krullenbol en Schrijfdans zijn de bekendste methodes.

En/of er worden werkbladen gebruikt zoals hieronder.

Schrijfdans en de werkbladen oefenen één bepaalde beweging

terwijl woorden gemiddeld uit 5 lettertekens bestaan

die uit alle mogelijke bewegingen bestaan.

Kinderen leren iets aan wat ze later weer af moeten leren. 

Krullenbol en schrijfdans beginnen groot 

en hebben lessen om met twee handen tegelijk te oefenen.

Ik vind dat eigenlijk meer oefeningen voor peuters.

met twee handen tekenen

Mijn ervaring is dat de meeste kleuters 

best met gewone potloden kunnen werken.

Een enkel kind heeft problemen met de motoriek

en dan is er mogelijk meer aan de hand.

We gebruiken voor de kleuters vaak te dik kleur- en schrijfmateriaal 

waardoor het buigen en strekken vanuit de vingers moeilijk  is.

De beweging die gemaakt wordt bij schrijven is ongeveer 1 cm.

Gebruiken we te dik materiaal dan dwingen we het kind min of meer 

om vanuit de schouders te werken.  

Al vanaf de jaren '60’ van de vorige eeuw is bekend 

dat de schouder-motoriek en de hand-vingermotoriek 

onafhankelijk van elkaar worden aangestuurd. 

We hoeven dus niet eerst de schouder-motoriek te ontwikkelen

 voor we aan de fijne motoriek toekomen.

En we hoeven zeker geen propjes te maken ed

als voorbereidende schrijfoefening 

Hoe is dit alles zo ontstaan?
ergens/ooit heeft men geconcludeerd, 

dat kinderen die niet goed schrijven 

over een ‘slechte motoriek’ beschikken. 

Deze conclusie maakte dat we 

 motorische oefeningen gingen doen voor het schrijven.

Het grote misverstand is, volgens Stichting Schrift  

dat het geen slechte motoriek is, 

die het verkeerde schrijven veroorzaakt,

maar de lettervormkennis!

Hoe is een letter precies opgebouwd.

 

De inzichten van Stichting Schrift 

zijn meegenomen in deze tekenlessen.

Zo is er bij elke tekenles een klein kleurplaatje

die ingekleurd mag worden met kleine rondjes. 

en zijn er oefeningen als voorbereiding op het schrijven.

Het rondjes kleuren oefent de kleine ronde bewegingen

die nodig zijn bij het schrijven.

cirkels tekenen

 Sommige oefeningen sluiten aan 

bij de natuurlijke tekenontwikkeling van kinderen.

Zoals cirkels tekenen en dwarslijnen.

Of we doen iets met arceren.

Arceren geeft gevoel voor de afstand tussen de letters.

 De luie 8 is een goede oefening 

voor samenwerking tussen de linker en rechterhersenhelft

En er zijn oefeningen en opdrachten die een beeld geven

 van de ontwikkeling van de kinderen.

We tekenen regelmatig streepjes 

omdat dat de belangrijkste letteronderdelen zijn  

Vaak kan er nog iets bijgetekend worden naar eigen inzicht. 

De lessen sluiten aan bij bekende prentenboeken

en/of regelmatig terugkerende thema's. 

Een oefening die maakt dat de kinderen 

gebogen en rechte letterdelen gaan herkennen is 

de opdracht van de loodgieter

Voor de opdracht kleuren we de rechte stukken pijp rood 

en de gebogen stukken blauw (of andersom).

Geef ieder kind een extra scherp rood en blauw potlood.

Teken er nog iets bij wat met water te maken heeft.

Kleur Bob de Bouwer netjes in met kleine rondjes.

Handschrift

In sommige kringen zijn er grote zorgen over het handschrift van onze jeugd,

anderen denken daar wat luchtiger over 

want is leren schrijven nog nodig in het digitale tijdperk?

Verdwijnt het handschrift door de computer en mobieltjes?

 30 procent van de leerlingen in het ­basis- en middelbaar onderwijs 

heeft moeite om leesbaar te schrijven.

Daar zijn verschillende oorzaken voor.

Het netwerk voor de fijne motoriek 

bestaat uit 29 gewrichten en 35 spieren. 

Die heb je allemaal nodig om te kunnen schrijven.

Die motoriek kan je met jonge kinderen al oefenen

bv. door te tekenen, te knutselen en spelletjes te spelen.

Anneloes Overvelde is gepromoveerd 

op onderzoek naar leren schrijven.

Schijven is intensief.

Voor iedere letter maak je andere bewegingen.

Bij typen is elke beweging het zelfde.

Door dat elke letter een andere beweging vraagt 

is de hersenactiviteit groter als je schrijft dan bij het typen.

Kinderen herkennen de letters ook beter.

Alles wat je opschrijft onthoud je beter.

Het schijnt ook een goed effect te hebben op rekenen.

             

Schrijven??

Op facebook was dit voorjaar

de discussie gaande over het leren schrijven.

Waarom zouden kinderen nog leren schrijven?  

Door het steeds meer gebruik maken van computers en tablets

 heeft dat toch helemaal geen zin?

Er is ook een discussie gaande 

of we kinderen beter het blokschrift kunnen aanleren of niet. 

Beide discussie zijn ontstaan

 omdat het handschrift van kinderen achteruitgaat.
zie ook hier

In Nederland wordt heel veel gewerkt met de schrijfmethode

Pennestreken van Zwijssen.

In dit artikel vraagt men zich af hoe veilig die methode is,

of het dyslectie in de hand werkt 

en of kinderen wel leesbaar leren schrijven.

In Vlaanderen wordt door 70% van de scholen 
schrijfdans gebruikt bij de kleuters.
Schrijfdans is een methode 

die kleuters zou voorbereiden op het schrijven.

Veel mensen zijn enthousiast.

er zijn maar weinig tegengeluiden

Deze veel gebruikte methodes 
om kinderen netjes te leren schrijven
hebben kennelijk weinig effect?

Onze tekenlessen zijn wel ontstaan uit het schrijfdans.

We begonnen in groep 3 met schrijfdans

maar zijn daar om redenen die genoemd zijn

 in het bovenstaande artikel vanaf gestapt.

Stichting Schrift heeft onderzoek gedaan naar 

het leren schrijven van jonge kinderen.

Ze hebben een schrijfmethode ontwikkeld 

om kinderen netjes te leren schrijven.

De inzichten van Stichting Schrift 

zijn meegenomen in deze tekenlessen.

Oefening baart kunst 

daarom tekenen we wekelijks voor ongeveer een half uur.

Gelukkig geven deze scholen alle ruimte om te tekenen.

Handschrift en pengreep ontwikkeling

Bij de tekenlessen wordt er extra op de pengreep gelet.

De echte pengreep ontstaat meestal vanzelf tussen de 5 en 7 jaar. 

Bij de echte pengreep is er sprake van een driehoek 

tussen duim, wijsvinger en middelvinger. 

De duim en de licht gebogen wijsvinger sturen aan,

 de middelvinger ondersteunt. 

De bewegingen zijn klein, 

de pols gaat meebewegen en draaien

 en met de vingers worden de kleine bewegingen gemaakt

 die nodig zijn om details te tekenen. 

Er zijn een aantal fasen te onderscheiden in de pengreep:

De vuistgreep of onrijpe greep:

Peuters tekenen vanuit de schouder en de elleboog. 

Hun handen bewegen niet en vaak zijn de vingers 

tot een knuistje naar binnen gedraaid. 

Deze vuistgreep duurt meestal tot ongeveer 3 jaar.

Het kind houdt het potlood vast in de palm van de hand. 

De bewegingen van het potlood komen vanuit de pols, arm en romp.

Er zijn geen duim- en vingerbewegingen.

De overgangsgrepen

                   Deze grepen worden gezien als tussenstap naar een rijpe greep.                                   De kinderen houden het potlood met duim- en vingerbeweging vast.

De bewegingen komen nog vanuit de pols en elleboog.

Sommige kinderen gebruiken daarna een tijdlang de ‘duimdwars’ greep; 

het potlood of krijtje is tussen de gebalde vuist en de duim geklemd. 

De hand staat rechtop en de onderarm rust vaak nog niet op de tafel. 

De meeste kleuters leren in de loop van de tijd 

dat je meer sturing krijgt wanneer de arm op tafel rust.

De rijpe pengreep:

De meest toegepaste rijpe pengreep
 ontwikkelt zich meestal tussen 4 en 6 jaar. 

Het potlood beweegt vanuit de duim en vinger. 

. 

 Als de duim de wijsvinger nog kruist dan is   
  de grijpfunctie van de hand nog niet voldoende ontwikkeld. 
De onderarm rust op de tafel, de elleboog er net buiten.

Deze fase is belangrijk: 
omdat er anders ‘rare’ pengrepen blijven bestaan. 
Let op de geknakte of overstrekte wijsvinger. 
 Wanneer er met teveel druk wordt getekend 
bestaat het risico dat het kind verkrampt gaat werken. 



Gaan kinderen details tekenen en bewust de hand aansturen, 
dan is het tijd om in te grijpen als de pengreep niet correct is. 
Wachten we te lang en worden de kinderen al handig in tekenen 
of schrijven dan is het moeilijker de pengreep te veranderen.

Als kinderen moeite hebben met de pengreep 

kan de volgende truc een oplossing zijn.

Geef het kind een middelgrote knoop of een balletje in de hand. 

Ze houden de knoop met de pink, ringvinger en middelvinger vast.

Het elastiekje drukt het potlood naar achteren

De wijsvinger en de duim zijn 'over' om het potlood vast te houden.

Een andere hele makkelijke en goedkope oplossing is een gewone wasknijper.
De wasknijper kan door het kind eenvoudig zelf verwisselt worden
als er een ander kleurpotlood gepakt wordt.

Arceren en kleuren

Arceren en inkleuren 

vormen de basis van de eerste schrijfoefeningen 

van de schrijf methode Schrift.

De oog-handcoördinatie wordt door het arceren geoefend.  

Arceren is een goede oefening 

voor het trekken van rechte lijnen en evenwijdige neerhalen. 

De belangrijkste letterdelen zijn de neerhalen.

Er kan gearceerd worden met rondjes, ellipsen, kruisjes enz.                 

De oefeningen zorgen ervoor dat het kind later aandacht krijgt 

voor de juiste letterafstand en letterromphoogte.

Het arceren wordt gekoppeld aan het leren kleuren.
                Kleuren is niet altijd iets dat kinderen al van zichzelf kunnen.                             
Kleuren wordt als basisvaardigheid verwacht 

maar wordt niet aangeleerd en begeleid.

Waarom worden er rondjes gekleurd?

 Het kleuren met kleine, ronddraaiende bewegingen zonder  plekjes open te laten,  

oefent de gebogen lijndelen die tijdens het schrijven nodig zijn.

Het oefenen van kleine bewegingen,

 kleiner dan 1 cm zijn nodig voor het schrijven.

We zien kinderen het meest heen en weer kleuren, vanuit de schouder en de pols.

Het potlood raakt makkelijk twee keer dezelfde plek, 

ook kan het zijn dat er plekken niet geraakt worden, 

er blijven dan open plekken in het kleurwerk.

Met kleine ronddraaiende bewegingen is dit niet mogelijk.  

De hand wordt regelmatig verplaatst

 als we met ronddraaiende bewegingen kleuren.

Dit is precies wat met schrijven ook gebeurt.

Door te kleuren met kleine, ronddraaiende bewegingen 

hebben we meer controle over het potlood.

De bewegingssnelheid is gelijkmatiger.

Zo leert het kind dat het potlood niet alleen maar heen-en-weer verplaatst kan worden 

maar dat er zijn meer bewegingen mogelijk zijn. 

Vaak zijn kinderen met een slecht handschrift 

ook onnauwkeurig bij het tekenen.

Door het kind te leren kleuren

 met kleine ronddraaiende bewegingen krijgt het meer beheersing 

over het te kleuren vlak, dit versterkt het ‘grafisch zelfbewustzijn’.

Het 'heen-en-weer-kleuren' kan hardnekkig zijn. 

Het kind is het niet gewend om vanuit de vingers te werken.

Het is belangrijk dat kinderen vanaf het begin

 leren om nauwkeurig waar te nemen,

 nauwkeurig uit te voeren én nauwkeurig te controleren.

De grote vraag na het inkleuren van een kleurvlak is 

of er nog witte plekjes te zien zijn.  

   De witte plekken moeten alsnog worden ingekleurd.
Keur geen vlakken goed waar nog iets aan mankeert.
Een nauwkeurige houding is net zo belangrijk als de oefening zélf.

Voor het inkleuren gelden de volgende kwaliteitscriteria:

1. Binnen de lijntjes kleuren

2. Geen witte plekjes overlaten

3. Egaal inkleuren

4. Rondjes zo klein, dat je ze niet meer terugziet

5. Bij toonverloop, traploze toonovergang

Voor arceren gelden de volgende kwaliteitscriteria:

1. Alle lijntjes even recht (of even gebogen)

2. Alle lijntjes op gelijkmatige afstand (gelijke spatie)

3. Alle lijntjes evenwijdig

4. Geen lijntjes door de buitenlijnen

5. Geen lijntjes op enige afstand van de buitenlijnen