Kruipen en zo

Als je kind gaat bewegen kan het de wereld verkennen.

Je kindje krijgt controle over zijn lichaam.

De motorische ontwikkeling volgt in het eerste levensjaar 

een chronologische volgorde die voor elk kind ongeveer het zelfde is. 

Voordat een kind controle krijgt over zijn lichaam 
moet het eerst controle krijgen over zijn hoofd.
 Het hoofdje is in verhouding te groot en te zwaar.

Evenwicht is de basis van de hele motorische ontwikkeling.

Het advies om baby's op de rug te laten slapen, 

maxi cosi's, wipstoeltjes en looprekjes

maken dat baby's niet meer zo makkelijk, 
liggend op hun buik de wereld verkennen.

Waarom is die buikligging belangrijk?

Als een kind op zijn buik ligt worden de spieren van de rug sterker.

Een sterke rug helpt bij het recht houden van het hoofd.

Het kind zal vanuit de liggende positie proberen 

zijn hoofd op te tillen.
In de volgende fase gaat hij omrollen, 

op zijn handen steunen en zijn bovenlijf oprichten.

Als zijn voeten en benen sterker worden

 zal hij proberen om te kruipen. 

Kruipen is een hele belangrijke fase 

in het ontwikkelingsproces van een kind.

Het is belangrijk voor de hand-oog coördinatie, 

voor de oriëntering in de ruimte, 

voor het kruisen van de middellijn.

Niet alle kinderen kruipen. 

Er zijn kinderen die deze fase overslaan, 

die tijgeren, op hun billen schuiven

 of nog andere manieren vinden om vooruit te komen.

Stimuleer het kruipen door het kind 

veel liggend op zijn buik te laten spelen.

Ga zelf op de grond zitten, maak oogcontact, 

laat speelgoed zien en praat tegen je kind.

Beloon je baby met aandacht, 

laat merken dat je ziet hoe goed hij zijn best doet.

Maak de omgeving aantrekkelijk.

Een gladde vloer is lastig om te leren kruipen.

Leg in dat geval tijdelijk een stevig kleed op de grond. 

Doe je kind soepele kleren aan, 
blote voetjes is het beste tijdens het spelen op de grond.

Een van de reflexen die je bij kinderen 

met leer en gedragsstoornissen ziet 

is de nog aanwezige (symmetrische Tonische Nekreflex STNR)

Deze reflex komt tevoorschijn rond 6-8 maanden 

na de geboorte en moet geïnhibeerd zijn

rond 10 maanden na de geboorte.

De reflex zorgt ervoor dat de baby 

op handen en voeten omhoog komt om te gaan kruipen. 

Voordat de baby gaat kruipen gaat hij zitten in de "kat" positie: 

armen gestrekt en de billen rusten op de onderbenen. 

Wanneer het kind zijn hoofdje omlaag beweegt

 buigen de armen tot het hoofd op de grond rust 
en de billen komen de lucht in. 

Wanneer het hoofdje opgetild wordt 

strekken de armen zich en zakken de billen weer op de benen.

Deze reflex verdeelt het lichaam 
in een bovenste en onderste helft die tegengesteld werken.

Als de bovenste helft gestrekt is 

kan de onderste helft zich buigen en omgekeerd.

Dit is het moment waarop het kind leert zijn ogen te focussen 

van veraf naar dichtbij en omgekeerd.

Schoolkinderen bij wie deze Symmetrische Tonische Nek Reflex 

nog steeds aanwezig is herkennen we doordat ze:

op één of beide benen zitten met werken.
Zo houden ze én hun armen én hun benen gebogen.
Ze "hangen" in hun stoel: benen gestrekt 
zodat de armen gebogen kunnen worden.
Ze hebben moeite met het overschrijven van het schoolbord in hun schrift, 
omdat het focussen van de ogen
 van veraf naar dichtbij en terug veel te langzaam gaat.

Deze kinderen liggen vaak met hun hoofd bijna op de tafel 

wanneer ze aan het werk zijn.

Ook zijn het vaak onhandige kinderen; 

ze lopen overal tegenop, 

stoten van alles omver en struikelen over hun eigen voeten.

Door te kruipen komt deze reflex onder controle.

Van wie leer je nu het beste kruipen??

Schrift

Stiching schrift ontwikkeling maakt zich zorgen 

om het slechte handschrift van onze jeugd.

Ze heeft een eigen visie op het schrijfonderwijs ontwikkeld.  

De site van Stichting schrift ontwikkeling 

is een uitgebreide site met veel informatie.

De informatie is voor mij soms te technisch 

maar een aantal ideeën zijn zeker bruikbaar.

Ze stellen dat ook kleuters tot fijne motorische vaardigheden in staat zijn 

mits ze de juiste gereedschappen: dunne potloden ed, in handen krijgen 

en uitgedaagd worden met de juiste oefeningen.

Uit hun onderzoekt blijkt dat de schoudermotoriek en de pols/hand motoriek 

zich onafhankelijk van elkaar ontwikkelen 

en dat het niet nodig is om eerst de schoudermotoriek te ontwikkelen 

alvorens de pols/hand motoriek.

Veel van de huidige schrijfmethodes gaan er van uit dat schrijven 

een motorische vaardigheid is terwijl stichting schrift ontwikkeling 

er van uit gaat dat schrijven een instrumentale vaardigheid is, 

dus net zoiets als eten met mes en vork.

Als je gek bent van voetballen, word je lid van een voetbalclub.

Je bent bij elke training en je speelt met alle wedstrijden mee. 

Je gaat overal waar het mogelijk is met vrienden een balletje trappen.

Je probeert de bal zo lang mogelijk hoog te houden 

en je doet allerlei kunstjes met de bal.

Je kijkt naar alle wedstrijden.

Als muziek je passie is kies je een instrument wat bij je past.

Je neemt les en je studeert ieder vrij uurtje.

Je leert noten lezen of je zoekt de nummers uit die je mooi vind en speelt ze na.

Je speelt met vrienden in een bandje en je componeert je eigen muziek.

Je maakt geen propjes of iets dergelijks...

Er zijn "10.000 uur nodig" om op topniveau te komen en te blijven. 

Hoe meer je oefent hoe beter je wordt.

Dat geldt voor alle sporten, voor alle instrumenten, 

voor alles... dus ook voor schrijven.

De kinderen moeten een goed pengreep aangeleerd krijgen. 

Dat valt niet altijd mee. 

              Bij sommige kinderen is de verkeerde pengreep hardnekkig.                            

Voor een juiste pengreep zijn driekantige potloden ontwikkeld 

maar deze potloden zijn eigenlijk te dik.

 Leer kinderen liever gelijk werken met de 6 kantige potloden.

Door dunne schrijfmaterialen te gebruiken

 zien ze de punt van het potlood beter, 

ze zien beter wat ze doen en de kleine bewegingen 

die nodig zijn bij het schrijven kunnen ze makkelijker maken 

met dunne potloden dan met dikke.

Probeer als volwassene maar eens 
met te dikke potloden netjes te kleuren! 

Schoolrijpheid

Wanneer zijn kinderen rijp om naar school te gaan?

Wat moet een kleuter kunnen om schoolrijp te zijn? 
‘Slim genoeg zijn’ is niet genoeg.
Kinderen hebben bepaalde basisvaardigheden nodig 
om te kunnen leren lezen, rekenen en schrijven.
Een kind moet er ‘klaar/rijp’ voor zijn. 

Schoolrijpheid is het resultaat van een lang ontwikkelingsproces

dat begint in de babytijd. 

Het kan gestimuleerd worden door de omgeving:

Gebruik wipstoeltjes zo min mogelijk maar 

leg je kind op z,n buik en stimuleer het kruipen!

Pas wanneer de hersenhelften goed kunnen samenwerken, 

zijn kinderen klaar voor school en kunnen ze leren lezen en rekenen. 

Veel bewegen helpt bij het bevorderen van deze samenwerking. 

Kleuters en peuters hebben 5-8 uur beweging nodig per dag! 

Een andere vraag is: Is de school wel kind-rijp?

Kinderen hebben tegenwoordig veel meer schermtijd dan vroeger, 

Bovendien zijn er meer werkbladen in de kleutergroepen, 

2 ontwikkelingen die resulteren in minder bewegen 

waardoor de ontwikkeling van de hersenhelften 

en hun vermogen om samen te werken beïnvloed worden. 

Kinderen moeten voldoende speel- en beweegtijd krijgen 

Bij veel kinderen zijn de hersenen eigenlijk niet schoolrijp 

als ze naar groep 3 gaan. 

Er wordt van ze verwacht dat ze lang stilzitten 

en veel in het platte vlak gaan werken. 

Een jong kind leert met en via z'n lijf.

Kennis hebben van de motorische ontwikkeling is belangrijk.

 En kennis hebben van de primaire reflexen. 

De onderstaande 'checklist' kan je in gedachten houden.

Maak buiten een hinkelveld en ga hinkelen.

Trek een kronkellijn en/of een luie 8 en laat ze er over heen lopen.

Maak een evenwichtsbalk...

De luie 8 komt regelmatig voor in de tekenlessen.

Ik probeerde hem zeker 4x per jaar te doen.

Hier vind je resultaten van de onderstaande tekeningopdracht:

Hier lees je meer over schoolrijpheid:

Oefenen.

 

Stichting Schriftontwikkeling heeft onderzocht 

hoe het schrijfonderwijs al op jonge leeftijd kan worden ondersteund. 

Ze hebben voor jonge kinderen mooie kleuroefeningen ontwikkeld.

Ze gebruiken de gewone 6 kantige kleurpotloden.

We gebruiken voor de kleuters vaak te dik kleur- en schrijfmateriaal 

waardoor het buigen en strekken vanuit de vingers moeilijk  is.

Gebruiken we te dik materiaal dan dwingen we het kind min of meer 

om vanuit de schouder-motoriek te werken.  

Al vanaf de jaren '60’ van de vorige eeuw is bekend 

dat de schouder-motoriek en de hand-vingermotoriek 

onafhankelijk van elkaar worden aangestuurd. 

We hoeven dus niet eerst de schouder-motoriek te ontwikkelen

 voor we aan de fijne motoriek toekomen.

Dhr. Netelenbos schrijft over de motorische mogelijkheden 

van het jonge kind (vanaf 2 jaar!) het volgende: 

“Zowel rijping àls oefening in de eerste levensjaren 

zijn van belang voor het optreden van veranderingen in motorisch gedrag.  

Ook leerervaringen spelen vanaf de geboorte mee bij de ontplooiing van dit gedrag. 

Na het 2^de levensjaar, 

wanneer de primaire sensorische en motorische gebieden 

van de cortex zijn volgroeid, neemt de invloed van rijpingsfactoren 

op het grof motorisch gedrag beduidend af. 

                                                                 

Na het 4^de levensjaar is ook de groei van het cerebellum voltooid, 

wat betekent dat ook bij de regulatie van het fijn motorisch gedrag

 leerervaringen een grotere rol kunnen spelen dan voorheen.”

Dus: niet alleen het ‘rijpen’ van het 2 jarige kind is belangrijk 

bij de ontwikkeling van de motoriek óók oefening! 

Na het 2^de levensjaar spelen de rijpingsfactoren

 een minder grote rol voor de oefening van de grove motoriek. 

Na het 4^de levensjaar geld dit  ook voor de fijne motoriek.

Volgens de deskundigen kunnen we dus 

gewoon gaan oefenen met jonge kinderen.

Als we oefenen moet dit zoveel mogelijk 

overeenkomen met de werkelijke situatie.
Daarnaast is goede feedback heel belangrijk.

Niemand heeft ooit leren pianospelen
door er een boek over te lezen.

Edel Maex

Handschrift

Er is een nieuw boek (september 2023) 

over schrijven van Freek Turlings.

Dat boek is de aanleiding voor deze blog.

Er zijn al langer zorgen over het handschrift van onze kinderen.

Op veel scholen worden oefeningen gedaan

als voorbereiding voor het schrijven.

Krullenbol en Schrijfdans zijn de bekendste methodes.

En/of er worden werkbladen gebruikt zoals hieronder.

Schrijfdans en de werkbladen oefenen één bepaalde beweging

terwijl woorden gemiddeld uit 5 lettertekens bestaan

die uit alle mogelijke bewegingen bestaan.

Kinderen leren iets aan wat ze later weer af moeten leren. 

Krullenbol en schrijfdans beginnen groot 

en hebben lessen om met twee handen tegelijk te oefenen.

Ik vind dat eigenlijk meer oefeningen voor peuters.

met twee handen tekenen

Mijn ervaring is dat de meeste kleuters 

best met gewone potloden kunnen werken.

Een enkel kind heeft problemen met de motoriek

en dan is er mogelijk meer aan de hand.

We gebruiken voor de kleuters vaak te dik kleur- en schrijfmateriaal 

waardoor het buigen en strekken vanuit de vingers moeilijk  is.

De beweging die gemaakt wordt bij schrijven is ongeveer 1 cm.

Gebruiken we te dik materiaal dan dwingen we het kind min of meer 

om vanuit de schouders te werken.  

Al vanaf de jaren '60’ van de vorige eeuw is bekend 

dat de schouder-motoriek en de hand-vingermotoriek 

onafhankelijk van elkaar worden aangestuurd. 

We hoeven dus niet eerst de schouder-motoriek te ontwikkelen

 voor we aan de fijne motoriek toekomen.

En we hoeven zeker geen propjes te maken ed

als voorbereidende schrijfoefening 

Hoe is dit alles zo ontstaan?
ergens/ooit heeft men geconcludeerd, 

dat kinderen die niet goed schrijven 

over een ‘slechte motoriek’ beschikken. 

Deze conclusie maakte dat we 

 motorische oefeningen gingen doen voor het schrijven.

Het grote misverstand is, volgens Stichting Schrift  

dat het geen slechte motoriek is, 

die het verkeerde schrijven veroorzaakt,

maar de lettervormkennis!

Hoe is een letter precies opgebouwd.

 

De inzichten van Stichting Schrift 

zijn meegenomen in deze tekenlessen.

Zo is er bij elke tekenles een klein kleurplaatje

die ingekleurd mag worden met kleine rondjes. 

en zijn er oefeningen als voorbereiding op het schrijven.

Het rondjes kleuren oefent de kleine ronde bewegingen

die nodig zijn bij het schrijven.

cirkels tekenen

 Sommige oefeningen sluiten aan 

bij de natuurlijke tekenontwikkeling van kinderen.

Zoals cirkels tekenen en dwarslijnen.

Of we doen iets met arceren.

Arceren geeft gevoel voor de afstand tussen de letters.

 De luie 8 is een goede oefening 

voor samenwerking tussen de linker en rechterhersenhelft

En er zijn oefeningen en opdrachten die een beeld geven

 van de ontwikkeling van de kinderen.

We tekenen regelmatig streepjes 

omdat dat de belangrijkste letteronderdelen zijn  

Vaak kan er nog iets bijgetekend worden naar eigen inzicht. 

De lessen sluiten aan bij bekende prentenboeken

en/of regelmatig terugkerende thema's. 

Een oefening die maakt dat de kinderen 

gebogen en rechte letterdelen gaan herkennen is 

de opdracht van de loodgieter

Voor de opdracht kleuren we de rechte stukken pijp rood 

en de gebogen stukken blauw (of andersom).

Geef ieder kind een extra scherp rood en blauw potlood.

Teken er nog iets bij wat met water te maken heeft.

Kleur Bob de Bouwer netjes in met kleine rondjes.

Tekenen met kleuters?

Kleuters kunnen tegenwoordig beter

overweg met een tablet dan met potlood en papier.

Ze swipen van jongs af aan.

Niet alle kinderen krijgen tekenen,
 schilderen en knutselen van huis uit mee.

Niet alle kinderen kiezen uit zichzelf voor tekenen.

Vooral deze kinderen kunnen we inspireren en stimuleren  

door toch met potloden aan de gang te gaan.

Soms zitten er onverwachte talentjes tussen.

In 2004 zijn we gestart met tekenlessen in één groep 3.

Waarom groep 3?

Eigenlijk alleen omdat de leerkracht die voor groep 3 stond

mijn ideeën wel wilde uitproberen.

Wat al snel duidelijk werd was dat het werktempo in groep 3 erg hoog ligt.

Met moeite wordt alle lesstof behandeld.

Ik wilde onderzoeken of we kleuters beter konden voorbereiden

 op het schrijven door middel van tekenen.

De kinderen hebben immers in beide gevallen een potlood in hun handen.

 
Na een aantal jaren tekenles in groep 3
zijn we in 2008 gestart met wekelijkse tekenlessen voor kleuters.
Eerst in 1 klas en in het jaar daarop, in alle 4 de parallelklassen.
Inmiddels zijn er 8 kleuterklassen die meedoen van 3 verschillende scholen.

 

We begonnen met een handje vol ideeën én schrijfdans. 

Met grote vellen papier, wasco én muziek 
zijn eerst de bekende schrijfdans oefeningen gedaan.

 

In het eerste jaar zijn de eerste nieuwe verhalen geschreven 

én de eerste nieuwe opdrachten ontwikkeld. 
De basis waren schrijfdans-achtige-oefeningen.

Onder invloed van Stichting Schrift 
zijn de opdrachten in de loop der tijd veranderd.

We zijn bv. steeds kleiner gaan werken.
In bijna iedere opdracht zit wel een plaatje om in te kleuren,
een arceeropdracht of er is een oefening.

  
De kinderen tekenen allemaal op A4 formaat.
Dat is ook om de kosten laag te houden.
 
 

Sommige verhalen en opdrachten zijn gelijk 'af'.

                     Aan andere verhalen en opdrachten wordt elke keer wat gesleuteld.

Soms komen de ideeën pas als de opdracht een keer is uitgevoerd.

Kortom de lessen zijn nog in ontwikkeling.

Er komen ook nog steeds lessen bij 
maar zo langzamerhand worden ook bestaande verhalen
en / of opdrachten hergebruikt.

De meeste kinderen doen de opdrachten goed mee.
Ze vinden de lessen leuk en doen zichtbaar hun best.
In het begin zijn de resultaten nog onzeker en onwennig.

Een enkel kind vind tekenen helemaal niets en wordt er 'moe' van...
Het duurt even voor ze "tekenspierballen"hebben.

Kan een kind de oefening nog niet maken 
dan doen we de oefening samen!!
Door de oefening samen te doen 
is er geen drempel voor de kinderen.

Het resultaat van de tekening laat ik los.
Het gaat er mij om dát ze tekenen
en niet hoe de tekening eruit ziet.

 

We werken klassikaal:
zo komt ieder kind in aanraking met potlood en papier.
Niemand komt er onderuit...
Ik let extra op de zithouding en de pengreep.



De belangrijkste regels bij tekenen zijn:
1 We werken stil 
Dat is om makkelijker in de rechterhersenhelft te komen
waardoor je beter kan tekenen.
2 Er wordt niet gelopen. 
Zo hou ik oa. beter overzicht, zeker in de grotere klassen
maar het is vooral de bedoeling 
dat de kinderen in hun fantasie komen.
Dat ze gaan fantaseren op papier.

 

De lessen duren ongeveer een half uur inclusief het praatje vooraf.

De snelle kinderen zijn dan al klaar 

en hebben vaak al aanwijzingen gekregen 
om nog wat meer van de tekening te maken.
Ze mogen ook op de achterkant van het papier verder tekenen.

De langzame kinderen kunnen altijd nog even doorgaan.

Niet alleen het tekenen maar ook het klassikaal en stil werken 

zijn een voorbereiding voor groep 3.

Het is apart om te zien hoe kinderen omgaan met kleur.

Ze willen vaak één specifiek kleur voor een onderdeel van de tekening.

Of ze wachten op het potlood als een ander die kleur net gebruikt.

Of ze lopen naar een ander tafeltje en halen daar het potlood weg.
Of ze grissen het potlood uit iemands handen zonder te vragen!

Het gebruik van kleur luistert blijkbaar heel erg nauw.

 De volgorde van inkleuren is blijkbaar ook belangrijk
want de kinderen beginnen niet uit zichzelf 
aan een ander stukje van de tekening met een andere kleur.

 

Wat verder opvalt is dat een vlak 

niet heel precies ingekleurd hoeft te worden.

Het aangeven van de kleur is vaak al genoeg.
Om het kind meer aandacht en precisie voor zijn werk bij te brengen
ga ik op een gegeven moment wel kijken naar hoe het ingekleurd is
maar dat hangt ook erg af van het kind.

 

Dave Devries ontdekte dat op het moment 

dat een kind zijn tekening weg legt de tekening ook 'af ' is. 

Kindertekeningen zijn, volgens hem, 
genadeloos eerlijk en feilloos getekend.

Er staat niets te veel op.

Wat merkt groep 3 van de tekenlessen bij de kleuters?

In het verleden begon groep 3 rond de herfstvakantie met de schrijflessen.
De afgelopen jaren is groep 3
 gelijk aan het begin van het schooljaar begonnen met schrijven.
Dat is een voordeel van 6 weken.

De kinderen pakken het schrijven redelijk snel op.
De resultaten zijn gelijk vrij goed.
Half februari is groep 3 met het laatste schrijfschrift begonnen.
 Er is dus ruim de tijd dat schrift door te werken en om dingen te herhalen.

In voorgaande jaren waren de schrijfschriften 
net nog niet uit aan het eind van groep 3.

Het is niet goed in te schatten wat de waarde van de tekenlessen is.
Als er een kind nieuw is in de klas bv door een verhuizing
kunnen we een beetje vergelijken
maar ook dan is het afhankelijk van de ontwikkeling van dat kind.

Door te tekenen trainen we onze hersenen
en ons probleemoplossend vermogen.

Tekeningen zijn puzzeltjes die opgelost moeten worden.

Hoe zet ik op papier wat ik in mijn hoofd heb?

In een tekening is alles mogelijk, want fantasie kent geen grenzen

De tekenlessen geven structuur aan het tekenen.
Op school wordt vaak gezegd:
 maak maar een lente of een wintertekening enz.
of de kinderen blijven hartjes tekenen en prinsessen.
Nu worden er bij elk thema tekeningen gemaakt 
en worden ze uitgedaagd om andere onderwerpen
 te tekenen dan ze uit zichzelf zouden kiezen.

Tekenen is niet alleen een motorische oefening
het is ook een non verbale uitingsvorm.
Het werkt helend en therapeutisch.

Als kinderen het tekenen ontdekken
 kunnen ze het thuis en overal toepassen.
Het is gewoon een leuke hobby die niet duur hoeft te zijn
en binnen ieders bereik ligt

en... jong geleerd is oud gedaan.